Quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

MỤC LỤC
Mở đầu 1
1 Tính cấp thiết của đề tài 1
2 Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn 2
3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 6
4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 7
5 Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7
6 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 8
7 Kết cấu của luận văn 9
Chƣơng 1: Cơ sở khoa học về quản lý chi bảo hiểm xã hội 10
1.1 Khái quát chung về chi BHXH 10
1.2 Lý luận về quản lý chi BHXH 26
1.3 Kinh nghiệm quản lý chi BHXH ở một số địa phương và 39
bài học rút ra cho tỉnh Đắk Lắk
Chƣơng 2: Thực trạng công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn 45
tỉnh Đắk Lắk thời gian từ 2017- 2020
2.1 Khái quát về BHXH tỉnh Đắk Lắk 45
2.2 Tình hình chi BHXH trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 52
2017- 2020
2.3 Thực trạng công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh 56
Đắk Lắk từ 2017-2020
2.4 Đánh giá công tác quản lý chi BHXH từ 2017- 2020 ở tỉnh 74
Đắk Lắk
Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện quản chi BHXH trên địa bàn 85
tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới
3.1 Định hướng hoàn thiện quản lý chi BHXH trên địa bàn 85
tỉnh Đắk Lắk
3.2 Giải pháp hoàn thiện quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh 89
Đắk Lắk thời gian tới
3.3 Kiến nghị 103
Kết luận 107
Danh mục tài liệu tham khảo 109

 

iv
DANH MỤC BẢNG

 

Bảng 2.1 Tổng hợp số người và số tiền chi BHXH giai đoạn 2017- 52
2020
Bảng 2.2 Số người được hưởng và số tiền chi BHXH ngắn hạn do 53
nguồn quỹ BHXH bảo đảm giai đoạn 2017-2020
Bảng 2.3 Số người được hưởng và số tiền chi BHXH chế độ trợ 54
cấp BHXH một lần từ 2017-2020
Bảng 2.4 Số người được hưởng và số tiền chi BHXH chế độ hưu 55
trí,trợ cấp BHXH hàng tháng giai đoạn 2017-2020
Bảng 2.5 Tình hình lập dự toán chi BHXH tại BHXH tỉnh Đắk 59
Lắk từ 2017-2020
Bảng 2.6 Số người thụ hưởng BHXH giai đoạn 2017-2020 61
Bảng 2.7 Tình hình chi trả các chế độ BHXH giai đoạn 2017-2020 68
Bảng 2.8 Số tiền thu hồi do chi sai qua các năm 72

 

v
DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 2.1

Tổ chức bộ máy quản lý của Bảo hiểm xã hội tỉnh Đắk

51
Lắk
Sơ đồ 2.2 Quy trình chi chế độ trợ cấp BHXH hàng tháng 63
Sơ đồ 2.3 Quy trình chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn 64
Sơ đồ 2.4 Quy trình chi trả chế độ BHXH 1 lần 65

 

vi

 

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách xã hội quan trọng nhất trong hệ
thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia. BHXH góp phần ổn định xã hội, đảm
bảo cuộc sống an lành, thực hiện công bằng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Đây là một trong những nội dung quan trọng trong hệ thống chính sách xã hội
mà Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm trong thời gian qua.
BHXH gồm nhiều hoạt động: thu BHXH, chi BHXH, giải quyết chế độ
chính sách BHXH, tiếp nhận và quản lý hồ sơ, thanh tra – kiểm tra, giám định
bảo hiểm y tế… Trong đó chi bảo hiểm xã hội là một công tác cốt yếu và là
trọng tâm của ngành BHXH góp phần thực thi chính sách BHXH của Nhà
nước đối với người lao động. BHXH là một đơn vị độc lập về tài chính, vì
vậy quản lý chi BHXH là công tác cơ bản góp phần quyết định đến sự tồn tại,
phát triển của quỹ BHXH và việc giải quyết các chế độ chính sách cho người
tham gia BHXH cũng như ổn định cuộc sống cho các cán bộ viên chức trong
ngành BHXH.
Từ khi thành lập 1995, BHXH tỉnh Đắk Lắk đã không ngừng lớn mạnh
và trưởng thành, đội ngũ những người làm công tác BHXH đã vượt qua mọi
khó khăn, đoàn kết nhất trí, thi đua phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ
BHXH Việt Nam và tỉnh giao. Nhiều chỉ tiêu về đối tượng tham gia BHXH
tăng nhanh, ổn định, năm sau luôn cao hơn năm trước. Nếu như những năm
đầu đi vào hoạt động, số người tham gia BHXH còn rất hạn chế và bó hẹp
trong các đối tượng bắt buộc, thì đến hết năm 2019, toàn tỉnh đã có 109.002
người tham gia BHXH (trong đó có 102.023 người tham gia BHXH bắt buộc,
6.979 người tham gia BHXH tự nguyện).
Về công tác quản lý chi, BHXH tỉnh Đắk Lắk đã đạt được một số thành
quả rõ rệt: tổ chức chi trả các chế độ BHXH cho hàng triệu đối tượng thụ

1

 

hưởng chế độ BHXH dài hạn và ngắn hạn, đảm bảo chi đúng, chi đủ, chi kịp
thời và chi tận tay đối tượng. Giúp cho người lao động an tâm làm việc, phát
huy hết năng lực để đóng góp cho nền kinh tế trên địa bàn tỉnh ổn định và
phát triển…. Tuy nhiên, quản lý chi BHXH tỉnh Đắk Lắk vẫn còn không ít
hạn chế, bất cập như mục tiêu, nguyên tắc quản lý chi chưa thực sự như mong
muốn; quản lý giải quyết chế độ chính sách còn chưa kịp thời, hay bị trễ hẹn,
thủ tục còn nhiều rườm rà mất nhiều thời gian; cơ sở dữ liệu người hưởng
BHXH và phần mềm quản lý chi trả chế độ hàng tháng còn chưa hiện đại,
chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý
Để khắc phục những hạn chế trên, nhằm hoàn thiện công tác quản lý
chi BHXH trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, tác giả đã lựa chọn đề tài “Quản lý chi
bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” làm đề tài nghiên cứu trong
chương trình học thạc sỹ chuyên ngành quản lý kinh tế của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn
Quản lý chi bảo hiểm xã hội là một đề tài không mới, hiện nay có khá
nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này, tiêu biểu có thể kể đến các công
trình nghiên cứu sau:
– Tác giả Đỗ Minh Cương và Mạc Văn Tiến trong công trình “Góp
phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo đảm xã hội ở nước ta hiện nay”
(NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996) đã làm rõ một số nội dung của chính
sách an sinh xã hội qua việc phân tích: Cơ sở lý luận của bảo đảm xã hội;
nhũng quy định của công ước quốc tế về bảo đảm xã hội và kinh nghiệm của
một số quốc gia trong việc thực hiện chính sách bảo đảm xã hội; lịch sử hình
thành chính sách bảo đảm xã hội ở Việt Nam; vấn đề đổi mới chính sách bảo
đảm xã hội nói chung và chính sách an sinh xã hội nói riêng trên các lĩnh vực
như BHXH, cứu trợ xã hội, ưu đãi xã hội. Mặc dù vẫn chưa phân định rõ ràng
giữa bảo đảm xã hội với an sinh xã hội song có thể nói, công trình đó đã đưa

2

 

ra nhiều luận cứ quan trọng cho việc đổi mới và hoàn thiện chính sách an sinh
xã hội nói riêng và chính sách xã hội nói chung ở Việt Nam trong giai đoạn
vừa qua.
– Nguyễn Thị Chính với công trình nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống tổ
chức và hoạt động chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam” (2010),
luận án tiến sĩ kinh tế, Trường Đại học Kinh tế quốc dân. Tác giả của luận án
đã đi sâu phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về hệ thống tổ chức và hoạt
động chi trả các chế độ BHXH; phân tích đánh giá thực trạng hệ thống tổ
chức và hoạt động chi trả các chế độ BHXH ở Việt Nam. Đề xuất định hướng
và một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện hệ thống tổ chức và hoạt động
chi trả các chế độ BHXH ở Việt Nam.
– Luận văn thạc sĩ “Phân tích và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện
công tác quản lý thu, chi quỹ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế bắt buộc tại bảo
hiểm xã hội tỉnh Hòa Bình” (2014) của tác giả Ngô Võ Lược, trường Đại học
Bách Khoa Hà Nội đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về BHXH, BHYT và quản
lý thu, chi quỹ BHXH, BHYT bắt buộc tại BHXH tỉnh Hòa Bình. Sau khi
phân tích thực trạng về công tác quản lý thu, chi quỹ BHXH, BHYT bắt buộc,
tác giả có đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý thu, chi quỹ BHXH,
BHYT bắt buộc ở BHXH tỉnh Hòa Bình.
– Luận án tiến sĩ kinh tế của tác giả Đỗ Văn Sinh với tiêu đề “Quản lý
tài chính trong BHXH của Việt Nam- thực trạng và giải pháp” (2015), Học
viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã lý giải làm rõ những vấn đề lý luận
chung về BHXH và quản lý tài chính BHXH như khái niệm, bản chất, chức
năng, nguyên tắc hoạt động của BHXH. Tác giả nêu rõ nội dung quản lý tài
chính BHXH bao gồm 4 nội dung cơ bản: quản lý thu BHXH, quản lý chi
BHXH, quản lý hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ và quản lý cân đối quỹ.
Trong đó quản lý chi BHXH tác giả đi sâu vào phân tích 2 nội dung là quản lý

3

 

hoạt động chi trả cho các chế độ và quản lý chi hoạt động bộ máy. Sau khi
phân tích thực trạng về quản lý chi BHXH trên các nội dung: quản lý chi các
chế độ BHXH, phân cấp chi trả, phương thức chi trả, quản lý đối tượng được
hưởng và số tiền chi trả, tác giả đã đưa ra một số giải pháp hoàn thiện quản lý
tài chính trong thời gian tới như cần xây dựng một quy trình xét duyệt hồ sơ
đơn giản nhanh chóng; tích cực kiểm tra và rà soát lại các hồ sơ đã xét duyệt;
lập hệ thống đại lý thực hiện chi trả kịp thời đảm bảo công tác chi được thực
hiện một cách nhanh chóng.
Tập thể tác giả Nguyễn Ngọc Hoa, Nguyễn Thị Phương Hảo, Phạm
Thanh Tùng với công trình nghiên cứu “Quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa
bàn thánh phố Thái Nguyên”, bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng
3/2020 đã tập trung phân tích thực trạng quản lý chi BHXH trên địa bàn thành
phố Thái Nguyên với 3 nội dung chính: phân cấp chi trả BHXH, lập và xét
duyệt dự toán chi, tổ chức quản lý chi trả. Đánh giá chung về công tác quản lý
chi BHXH trên địa bàn thành phố, nhóm tác giả cho rằng quy trình chi trả hợp
lý, áp dụng linh hoạt các phương thức chi trả, phân cấp chi trả rõ ràng,… Tuy
nhiên còn một số hạn chế như việc quản lý các đối tượng hưởng chế độ
BHXH gặp nhiều khó khăn, khâu dự toán chi còn nhiều bất cập cùng với đó
vẫn còn tình trạng làm hồ sơ giả để trục lợi quỹ BHXH. Cuối cùng nhóm tác
giả đề xuất 7 giải pháp chính: Củng cố và hoàn thiện các mô hình chi trả đang
được thực hiện; Tăng cường công tác quản lý đối tượng chi trả BHXH; Hoàn
thiện công tác lập và xét duyệt dự toán chi BHXH; Hoàn thiện công tác tổ
chức và thực hiện chi trả BHXH; Hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát;
Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền; Đầu tư phương tiện tin học, nối
mạng để nâng cao chất lượng quản lý các hoạt động BHXH. Đây là một
nghiên cứu khá hay, liên quan trực tiếp với đề tài nghiên cứu của tác giả

 

4

 

nhưng những đánh giá và giải pháp đưa ra trong bài còn mang tính tổng quát,
sơ sài, chưa mang tính cụ thể.
Luận văn thạc sĩ “Hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ bảo hiểm xã
hội tại thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum” (2017) của tác giả Võ Đức Dũng
đã nêu những vấn đề lý luận chung nhất về quản lý chi BHXH rồi đi sâu phân
tích thực trạng công tác quản lý chi BHXH trên các mặt: lập dự toán chi; tổ
chức chi; quyết toán chi và kiểm tra, giám sát công tác chi. Sau đánh giá
những thành công, hạn chế về công tác này, tác giả đã nêu một số giải pháp
hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ BHXH tại thành phố Kon Tum.
Ngoài ra, còn một số công trình nghiên cứu khác như “Quản lý chi bảo
hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội quận Hai Bà Trưng, Thành phố Hà Nội”
(2017) của Nguyễn Thị Thanh Vân; “Quản lý chi bảo hiểm xã hội tại Bảo
hiểm xã hội quận Đống Đa, Thành phố Hà Nội” (2015) của Đoàn Thị Hà;
“Hoàn thiện công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội tỉnh
Quảng Nam” (2017) của Phạm Huỳnh Vĩnh Uyên; “Hoàn thiện công tác quản
lý chi bảo hiểm xã hội tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên” (2016) của Lê
Thị Hương; “Quản lý chi bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội huyện Lý Nhân,
tỉnh Hà Nam” (2014) của Chu Thị Minh Thảo; Đề án “Xử lý vi phạm trong
lĩnh vực bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp- Thực trạng và
giải pháp” (2019) của Nguyễn Chí Công..Đây là những công trình nghiên cứu
công phu, có thể làm tài liệu tham khảo quý báu cho tác giả luận văn.
Xuất phát từ những quan điểm nghiên cứu khác nhau về quản lý chi bảo
hiểm xã hội mà các tác giả có cái nhìn đa chiều, phạm vi rộng hẹp khác nhau,
góc độ nghiên cứu khác nhau về quản lý chi bảo hiểm xã hội. Nhưng nhìn
chung lại, các công trình nghiên cứu này tập trung nghiên cứu những vấn đề
lý luận chung về BHXH, chi bảo hiểm xã hội ở Việt Nam nói chung, ở một số
địa phương nói riêng Tuy nhiên, nghiên cứu hoạt động quản lý chi bảo hiểm

5

 

xã hội trên địa bàn tỉnh Đăk Lăk thì chưa có một công trình nào, một đề tài
nào đề cập đến. Từ những khoảng trống trong nghiên cứu trên, luận văn
“Quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” của tác giả được
xây dựng trên cơ sở kế thừa những nghiên cứu trước đó, đồng thời sẽ xây
dựng toàn diện hệ thống cơ sở lý luận, đi sâu vào việc nghiên cứu và phân
tích các vấn đề liên quan đến việc hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH dựa
trên các quy định mới về quản lý chi BHXH và các quy định khác có liên
quan đến công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Trên cơ sở lý
luận khoa học và thực tiễn luận văn sẽ xây dựng các giải pháp để hoàn thiện
công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Các giải pháp được đề
xuất sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lý chi BHXH tại
BHXH tỉnh Đắk Lắk, đảm bảo tốt nhất quyền lợi cho người hưởng các chế độ
BHXH, thực hiện đúng nguyên tắc chi đúng, chi đủ, chi kịp thời cho các đối
tượng hưởng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 . Mục đích nghiên cứu
Mục đích chính của đề tài là hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH
trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi
BHXH tại BHXH tỉnh Đắk Lắk.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, cần thực hiện các nhiệm vụ
nghiên cứu sau:
– Hệ thống, bổ sung và hoàn thiện khung lý thuyết về quản lý chi BHXH
– Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn
tỉnh Đắk Lắk
– Đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý chi BHXH trên
địa bàn Đắk Lắk

6

 

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội tại tỉnh
Đắk Lắk
4.2. Phạm vi nghiên cứu
– Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu quản lý chi BHXH tập trung vào các
nội dung chủ yếu sau: Lập dự toán chi BHXH; Tổ chức quản lý chi BHXH;
Kiểm tra, kiểm soát quản lý chi BHXH,..
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, chủ thể quản lý là BHXH cấp tỉnh.
– Phạm vi về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk
– Phạm vi về thời gian: nghiên cứu trong khoảng thời gian từ 2017-2020,
định hướng nghiên cứu đến năm 2030.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Luận văn sử dụng phương pháp luận Chủ nghĩa duy vật biện chứng và
Chủ nghĩa duy vật lịch sử, các lý thuyết trong quản lý công để làm rõ thêm và
hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý chi BHXH. Tác giả luận
giải các vấn đề về quản lý chi BHXH theo tư duy logic biện chứng mang tính
khách quan và trong mối liên hệ với các vấn đề khác có liên quan đến hoạt
động quản lý chi BHXH. Luận văn cũng được hoàn thành dựa trên các quan
điểm, đường lối, chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước Việt
Nam về quản lý BHXH nói chung và quản lý chi BHXH nói riêng.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã sử dụng một số phương
pháp nghiên cứu cơ bản sau:
+ Phương pháp thu thập thông tin: Thông qua các nguồn chính: Báo
cáo quản lý thu chi BHXH qua các năm, báo cáo tổng kết và nhiệm vụ các

7

 

năm, niên giám thống kê, sách, báo, internet. Tham vấn chuyên gia, những
nhà khoa học trong lĩnh vực nghiên cứu và phỏng vấn các công chức trong
ngành và các đơn vị có liên quan.
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp, đánh giá: Thông tin sau khi thu
thập được, tác giả tiến hành phân loại, thống kê thông tin theo thứ tự ưu tiên
về mức độ quan trọng của thông tin, phân tích, đánh giá xem xét trên các khía
cạnh của khoa học về quản lý nhà nước, quản lý công. Đối với các thông tin
là số liệu được nhập vào máy tính và tiến hành tổng hợp, phân tích, đánh giá.
Công cụ sử dụng cho xử lý và tổng hợp là: Máy tính, phần mềm Microsoft
Excel
+ Phương pháp thống kê, mô tả: Dựa trên các số liệu thống kê để mô tả
sự biến động cũng như xu hướng phát triển của một hiện tượng kinh tế xã hội.
Mô tả quá trình quản lý chi BHXH thực hiện như thế nào, qua đó xác định
được kết quả của từng khâu, sự khó khăn, phức tạp của công tác quản lý chi
BHXH dựa vào đó để chỉ ra các hạn chế, nguyên nhân của hạn chế và đề xuất
các giải pháp.
Phương pháp kế thừa: Sử dụng một số công trình nghiên cứu đã có để
làm tài liệu tham khảo cho công trình nghiên cứu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài hệ thống hóa cơ sở lý thuyết, kinh
nghiệm thực tế, xây dựng luận cứ cho việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện
công tác quản lý chi BHXH tại tỉnh Đắk Lắk, qua đó góp phần bổ sung, cụ thể
hóa khoa học quản lý về chi BHXH.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Đánh giá thực trạng quản quản lý chi BHXH tại tỉnh Đắk Lắk, từ đó
tìm ra những hạn chế cũng như nguyên nhân của những hạn chế trong công

8

 

tác quản lý chi BHXH. Trên cơ sở đó đề ra những giải pháp nhằm giúp cho
công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ngày càng tốt hơn.
Ngoài ra, luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các
cán bộ quản lý ngành bảo hiểm và là tài liệu tham khảo cho những ai muốn
quan tâm đến lĩnh vực quản lý chi BHXH.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Mục lục, Danh mục chữ viết tắt, Danh
mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở khoa học về quản lý chi bảo hiểm xã hội
Chương 2: Thực trạng quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh
Đắk Lắk
Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý chi bảo hiểm
xã hội trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

 

9

 

Chƣơng 1
CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. Khái quát chung về chi Bảo hiểm xã hội
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm Bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội có lịch sử hình thành và phát triển từ rất lâu và sự tồn
tại của nó là tất yếu, có nhiều khái niệm về BHXH do có nhiều cách tiếp cận
BHXH khác nhau.
1.1.1.1. Khái niệm Bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối
với người lao động khi họ gặp những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao
động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung
nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và gia đình.
Trước hết phải khẳng định, BHXH là một loại hình bảo hiểm mang tính
xã hội rất cao, bởi thế, tổ chức BHXH hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận.
Đối tượng của BHXH là thu nhập của người lao động, còn diện bảo vệ của
BHXH lại bao gồm cả NLĐ và gia đình họ. Vì thế, suy cho cùng BHXH đã,
đang và sẽ bảo vệ cho mỗi thành viên trong cộng đồng xã hội.
Tham gia đóng góp để hình thành quỹ BHXH bao gồm cả người lao
động và sử dụng lao động. Quỹ được hình thành và sử dụng luôn có sự hỗ trợ
và bảo hộ của Nhà nước.
Rủi ro và sự kiện trong BHXH đều liên quan đến thu nhập của người
lao động. Đó là các rủi ro như: ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp,
thất nghiệp, tàn phế… và các sự kiện như: tuổi già về hưu, sinh đẻ của lao
động nữ… Mục đích của BHXH là góp phần ổn định cuộc sống cho người lao
động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an sinh xã hội.

 

10

 

Khái niệm BHXH được khái quát một cách đầy đủ nhất trong Luật
BHXH Theo khoản 1 điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 quy định như
sau:
Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu
nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai
sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ
sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
Như vậy, có thể thấy BHXH là một vấn đề kinh tế xã hội tổng hợp có
thể tiếp cận, nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau.
1.1.1.2. Đặc điểm Bảo hiểm xã hội
BHXH là quá trình phân phối lại thu nhập xã hội. Thực chất BHXH là
một tổ chức đền bù hậu quả những rủi ro xã hội. Sự đền bù này được thực
hiện thông qua quá trình tạo lập và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung hình
thành do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu hợp
pháp khác của BHXH. Phân phối trong BHXH là phân phối không đều, nghĩa
là không phải ai tham gia BHXH cũng được phân phối với số tiền giống nhau.
Phân phối trong BHXH vừa mang tính bồi hoàn vừa không mang tính bồi
hoàn. Những biến cố xảy ra mang tính tất nhiên đối với con người như thai
sản (đối với lao động nữ), tuổi già và chết, trong trường hợp này, BHXH phân
phối mang tính bồi hoàn vì người lao động BHXH chắc chắn được hưởng
khoản trợ cấp đó. Còn trợ cấp do những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng
lao động, mất việc làm, những rủi ro ngoài dự tính như ốm đau, TNLĐ –
BNN, là sự phân phối mang tính không bồi hoàn, có nghĩa là chỉ khi nào
người lao động gặp phải những tổn thất do trên thì mới được hưởng khoản trợ
cấp đó.
BHXH hoạt động theo nguyên tắc “cộng đồng – lấy số đông bù số ít”
tức là dùng số tiền đóng góp nhỏ của số đông người tham gia BHXH để bù

11

 

đắp, chia sẻ cho một số ít người với số tiền lớn hơn so với số đóng góp của
từng người, khi họ gặp phải những biến cố rủi ro gây tổn thất.
BHXH là hệ thống những chính sách, chế độ do Nhà nước quy định để
đảm bảo quyền lợi vật chất cho người tham gia BHXH, BHXH là một loại
dịch vụ công, lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt động. BHXH hoạt động
theo nguyên tắc lấy số đông bù số ít, chia sẻ rủi ro, là quá trình phân phối lại
thu nhập giữa những người tham gia BHXH theo xu hướng có lợi cho đối
tượng gặp phải những rủi ro trong lao động và đời sống xã hội.
Vai trò, chức năng của BHXH trong đời sống kinh tế xã hội
– Đối với người lao động: BHXH có vai trò ổn định thu nhập cho NLĐ
và gia đình họ khi NLĐ chẳng may gặp những khó khăn, mất hoặc giảm thu
nhập. Ngoài việc đảm bảo đời sống kinh tế, BHXH tạo được tâm lý an tâm,
tin tưởng, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho NLĐ đem lại cuộc sống
bình yên, hạnh phúc, góp phần nâng cao năng suất lao động cho xã hội.
– Đối với người sử dụng lao động: BHXH là tấm lá chắn giúp họ trong
sản xuất kinh doanh, mở rộng sản xuất và thu hút được lao động, vì BHXH
giúp người SDLĐ đỡ phải bỏ ra khoản tiền lớn để thực hiện trách nhiệm của
mình với NLĐ khi NLĐ không may gặp những rủi ro hoặc khi về già hết tuổi
lao động. Do đó không ảnh hưởng đến tài chính của đơn vị, mà còn góp phần
ổn định môi trường lao động, ổn định xã hội, nâng cao trách nhiệm của NLĐ,
nâng cao năng suất lao động.
– Đối với Nhà nước và xã hội: BHXH là công cụ quan trọng giúp Nhà
nước thực hiện chức năng xã hội được tốt hơn nhằm đạt tới mục tiêu công
bằng và tiến bộ xã hội. BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ, nên về
lâu dài nó góp phần nâng cao năng suất lao động vì cuộc sống của NLĐ được
đảm bảo ổn định, do đó họ quan tâm hơn trong lao động sản xuất và cảm thấy

 

12

 

phấn khởi, từ đó thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển. Đồng thời đảm bảo an
toàn xã hội và văn minh xã hội.
1.1.2 Khái niệm chi Bảo hiểm xã hội
Chi bảo hiểm xã hội là quá trình phân phối, sử dụng quỹ BHXH để chi
trả cho các chế độ BHXH nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH
và đảm bảo các hoạt động của hệ thống BHXH.
Đó là quá trình phân phối lại các nguồn tài chính đã được tập trung vào
quỹ BHXH. Quá trình phân phối được thực hiện theo từng mục đích sử dụng
nhất định.
Chi BHXH được thực hiện bởi hai quá trình: phân phối và sử dụng quỹ
BHXH.
– Phân phối quỹ BHXH: là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ
quỹ BHXH để hình thành các quỹ thành phần: Quỹ ốm đau và thai sản, quỹ
TNLĐ và BNN, quỹ hưu trí và tử tuất hoặc phân bổ cho các mục đích sử
dụng khác nhau, như: quỹ đầu tư phát triển, quỹ chi trả các chế độ BHXH…
– Sử dụng quỹ BHXH: là quá trình chi tiền của quỹ BHXH đến tay đối
tượng được thụ hưởng hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể.
Phân phối và sử dụng quỹ BHXH là hai phạm trù khác nhau, nhưng
trong thực tế, hai quá trình này thường đan xen lẫn nhau. Tuy nhiên, cũng có
những trường hợp, từ mục đích sử dụng quỹ đòi hỏi phải tách riêng hai quá
trình này theo thứ tự trước sau. Ví dụ: hoạt động bảo tồn và tăng trưởng quỹ
đòi hòi phải kết thúc quá trình phân phối quỹ, quỹ phải phân phối đủ cho mục
đích chi trả các chế độ BHXH, số còn lại mới phân phối vào quỹ bảo tồn tăng
trưởng. Nghĩa là quỹ phải có số dư mới thực hiện đầu tư tăng trưởng. Như
vậy có thể đưa ra khái niệm quản lý chi BHXH như sau:
Chi BHXH là một trong những nhiệm vụ trung tâm và đóng vai trò rất
quan trọng trong hoạt động của ngành BHXH. Chi bảo hiểm xã hội được hiểu

13

 

là việc cơ quan Nhà nước (cụ thể là cơ quan bảo hiểm xã hội) sử dụng số tiền
thuộc nguồn Ngân sách Nhà nước và nguồn quỹ bảo hiểm xã hội để chi trả
các chế độ bảo hiểm xã hội cho đối tượng thụ hưởng theo luật định (Phạm Thị
Định và CS, 2011).
Hoạt động chi trả BHXH được thực hiện sau khi người tham gia BHXH
đã hoàn thành nghĩa vụ nộp BHXH cho cơ quan BHXH. Chi BHXH vừa có
vai trò thực thi quyền lợi của người tham gia BHXH vừa góp phần ổn định
đời sống.
Quản lý chi BHXH là các hoạt động có tổ chức, theo quy định của pháp
luật để thực hiện công tác chi trả các chế độ BHXH. Các hoạt động đó được
thực hiện bằng hệ thống pháp luật của nhà nước và bằng các biện pháp hành
chính, tổ chức, kinh tế của các cơ quan chức năng nhằm đạt được mục tiêu chi
đúng đối tượng, chi đủ số lượng và đảm bảo đến tận tay đối tượng được thụ
hưởng đúng thời gian quy định.
1.1.3 Vai trò của chi Bảo hiểm xã hội
Hầu hết các nước trên thế giới đều thiết kế mô hình tạo lập và sử dụng
quỹ BHXH theo nguyên tắc dồn tích và có tính chuyển dịch thu nhập giữa
mọi người tham gia BHXH và qua các thế hệ. Nguồn vốn này được hình
thành từ sự đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động, là sự tiết
kiệm tạm thời trong chi tiêu tạo ra được một phần vốn để đầu tư phát triển
kinh tế của đất nước. Điều quan trọng của người lao động là được hưởng đầy
đủ mọi quyền lợi về BHXH, tham gia BHXH đầy đủ của người lao động và
người sử dụng lao động tạo nên sự gắn bó trong quá trình sản xuất – kinh
doanh được ổn định, bền vững, năng suất cao hơn, tạo ra một thị trường lao
động năng động. Người lao động và người sử dụng lao động được tự do thỏa
thuận về điều kiện làm việc phù hợp với nhu cầu trình độ, nghề nghiệp, thu
nhập… Chi BHXH là công tác trọng tâm, đóng vai trò hết sức quan trọng

14

 

trong việc thực hiện và đảm bảo tốt chính sách an sinh xã hội của quốc gia nói
chung và chính sách BHXH nói riêng, góp phần quan trọng trong sự nghiệp
phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Chi BHXH có các vai trò sau:
1.1.3.1 Đối với đối tượng thụ hưởng chính sách BHXH
Chi BHXH là một nhiệm vụ quan trọng của ngành BHXH góp phần
thực thi chính sách BHXH của Đảng và Nhà nước đối với người lao động.
Vai trò của chi BHXH được thể hiện rõ nét ở những điểm sau đây:
– Chi trả BHXH đầy đủ, kịp thời, chính xác tới từng đối tượng hưởng
BHXH giúp người lao động có nguồn thu nhập kịp thời để chữa bệnh, nuôi
con, phục hồi sức khoẻ, ổn định cuộc sống; góp phần động viên kịp thời về
mặt vật chất cũng như tinh thần cho họ.
– Thông qua chi trả các chế độ BHXH kiểm tra tính đúng đắn, hợp lý
cũng như những tồn tại bất cập của chính sách BHXH để kịp thời sửa đổi, bổ
sung đảm bảo quyền lợi cho người lao động; hạn chế tối đa tình trạng khiếu
nại, đảm bảo công bằng giữa các đối tượng tham gia BHXH.
– Thực hiện tốt công tác chi BHXH là trực tiếp đảm bảo quyền lợi của
người thụ hưởng các chế độ BHXH. Giải quyết để người lao động kịp thời
nhận được các chế độ BHXH người lao động sẽ nhanh chóng khắc phục được
những tổn thất về vật chất, sớm phục hồi sức khỏe, ổn định cuộc sống để tiếp
tục quá trình lao động, hoạt động bình thường của bản thân. Đây là vai trò rõ
nét nhất của công tác chi BHXH.
1.1.3.2 Đối với hệ thống Bảo hiểm xã hội
Quản lý quỹ BHXH được an toàn, không thất thoát đặc biệt là quỹ tiền
mặt: Các nguồn tài chính được tập trung vào quỹ BHXH phải được quản lý
chặt chẽ, an toàn, không thất thoát. Đây là vai trò, nhiệm vụ vừa là mục tiêu
của công tác chi BHXH. Trên thực tế đã xảy ra các hiện tượng tiêu cực ảnh
hưởng đến việc an toàn quỹ BHXH như làm hồ sơ giả để hưởng lương hưu

15

 

hoặc giấy tờ và các chứng từ giả để hưởng các loại trợ cấp ốm đau, thai sản,
dưỡng sức.. Vì vậy cần quy định rõ danh mục các loại hồ sơ và kiểm soát chặt
chẽ các loại hồ sơ khi xét duyệt để hưởng các chế độ BHXH, quy trình xét
duyệt phải đúng thời gian, cải cách thủ tục hành chính, giảm phiền hà cho đối
tượng thụ hưởng chế độ BHXH. Khâu xét duyệt hồ sơ làm tốt sẽ có tác dụng
hạn chế những thất thoát của quỹ BHXH; Trang bị đầy đủ các phương tiện
vận chuyển tiền mặt, kho tàng, thiết bị bảo quản; Có hệ thống sổ sách, biểu
mẫu báo cáo thống kê đầy đủ, thuận tiện cho công tác kế toán, báo cáo thống
kê; Tăng cường kiểm tra từ khâu xét duyệt hồ sơ, khâu chi trả đến khâu hạch
toán kế toán và báo cáo thống kê. Áp dụng đa dạng các biện pháp kiểm tra
như thường xuyên, định kỳ, đột xuất..; xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm
nguyên tắc quản lý tài chính.
Như vậy, trong quá trình chi quản lý sự nghiệp BHXH cần tiết kiệm chi
phí quản lý hành chính, chi phí đầu tư xây dựng cơ bản, mua sắm các trang
thiết bị, tài sản, văn phòng phẩm… để góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng
quỹ BHXH.
Thông qua chi BHXH giúp cơ quan BHXH phát hiện những sai sót
trong quá trình xét duyệt hưởng trợ cấp BHXH, phát hiện những đối tượng
hưởng sai trợ cấp để từ đó có những biện pháp ngăn chặn, giảm thiểu hành vi
giả mạo hồ sơ, chứng từ để hưởng trợ cấp BHXH.
Từ thực trạng chi có thể đánh giá được nguyên nhân tăng, giảm chi để
có giải pháp kịp thời trong việc tính phí BHXH, tiết kiệm chi, đảm bảo chi
đúng, chi đủ và bảo toàn quỹ BHXH.
1.1.3.3 Đối với hệ thống an sinh xã hội
BHXH là chính sách rất cơ bản trong hệ thống chính sách xã hội nói
chung và hệ thống chính sách an sinh xã hội nói riêng. Thực hiện tốt công tác
chi BHXH là góp phần thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội cơ bản nhất của

16

 

quốc gia hướng vào phát triển con người. Đảm bảo hệ số an toàn cao về đời
sống cho người lao động tham gia BHXH trong nền kinh tế thị trường, trong
và sau khi ra khỏi quá trình lao động, trong trường hợp gặp phải những biến
cố xã hội làm mất hoặc suy giảm nghiêm trọng nguồn thu nhập. Nói cách
khác nó liên quan trực tiếp đến con người, tạo ra nền tảng cơ bản tối thiểu
nhất để phát triển con người. Thực hiện tốt công tác chi BHXH còn là đảm
bảo cho quỹ BHXH được an toàn và phát triển bền vững, điều đó sẽ là động
lực và là yếu tố góp phần tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững đất nước.
Để thực hiện mục tiêu phát triển đất nước là dân giàu, nước mạnh, công
bằng, dân chủ, văn minh trong đó chú trọng đến phát triển con người, Đảng
và Nhà nước ta đã xác định quan điểm nhất quán và xuyên suốt là phải gắn
tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và
từng chính sách phát triển, giải quyết tốt các vấn đề xã hội. Vì vậy thực hiện
tốt công tác chi BHXH là thực hiện tốt chính sách BHXH – chính sách trực
tiếp tham gia vào thực hiện công bằng xã hội (thể hiện rõ ở trách nhiệm và
quyền lợi của các bên tham gia: người lao động, người sử dụng lao động, Nhà
nước, cơ quan BHXH…) theo nguyên tắc công bằng, đoàn kết, chia sẻ (lấy số
đông bù số ít, lấy không rủi ro bù rủi ro..) và bình đẳng trước pháp luật.
Thông qua hoạt động chi BHXH để tuyên truyền về chính sách BHXH
tới mọi người trong xã hội nhằm thực hiện tốt chính sách, chế độ BHXH theo
pháp luật, đồng thời nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng của người lao động
thụ hưởng chính sách BHXH. Từ đó, nâng cao hiệu quả của công tác chi trả,
góp phần hoàn thiện các chế độ BHXH.
1.1.3.4 Đối với xã hội
Đáp ứng nhu cầu cần thiết nhất của người lao động: Xã hội càng phát
triển thì đời sống con người càng phong phú, nhu cầu về an sinh xã hội càng
tăng và đa dạng. Các nhu cầu có thể được phân ra các nhóm sau: Nhu cầu về