Yếu Tố Huyền Thoại Trong Truyện Việt Nam Nửa Đầu Thế Kỉ XX

1/ Thông tin bài báo

• Tên bài báo: YẾU TỐ HUYỀN THOẠI TRONG TRUYỆN VIỆT NAM NỬA ĐẦU THẾ KỈ XX
• Tác giả: Hoàng Thị Thùy Dương
• Số trang: 235-243
• Năm: 2022
• Nơi xuất bản: Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ
• Từ khoá: Huyền thoại, thế kỉ XX, truyện, yếu tố

2/ Nội dung chính

Bài viết “Yếu tố huyền thoại trong truyện Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX” của tác giả Hoàng Thị Thùy Dương, đăng trên Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ năm 2022, tập trung phân tích các đặc điểm của yếu tố huyền thoại trong các truyện ngắn Việt Nam giai đoạn này. Nghiên cứu này sử dụng quan điểm của nhà nghiên cứu Chu Xuân Diên về huyền thoại, coi đó là những truyện kể thiêng liêng giải thích về thế giới và con người, đồng thời là hệ thống quan niệm hoang đường về thế giới. Bài viết nhấn mạnh rằng văn học viết kế thừa văn học dân gian, và thần thoại, thể loại văn học đầu tiên của nhân loại, là nơi lưu giữ các yếu tố huyền thoại. Tác giả cũng chỉ ra ảnh hưởng của thần thoại đến các thể loại văn học dân gian và văn học viết sau này, đặc biệt là truyện truyền kỳ. Các truyện truyền kỳ thể hiện yếu tố huyền thoại qua việc thần thánh hóa nhân vật, tái sinh cổ mẫu và sử dụng các mô típ nghệ thuật của thần thoại. Bài báo cũng đề cập đến sự trở lại của yếu tố huyền thoại trong văn học hiện đại Việt Nam, đặc biệt là trong các tác phẩm tự sự giai đoạn 1930-1945 và sau năm 1986. Tuy nhiên, các nghiên cứu về yếu tố huyền thoại trong truyện Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX còn hạn chế, do đó bài viết này tập trung phân tích các truyện phỏng truyền kỳ giai đoạn này, được tập hợp trong công trình “Truyện truyền kỳ Việt Nam” của Nguyễn Huệ Chi, để làm rõ sự kế thừa và sáng tạo các yếu tố huyền thoại.

Nội dung chính của bài viết đi sâu vào phân tích các yếu tố huyền thoại trong truyện Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX thông qua các khái niệm thi pháp học. Các yếu tố này được chia theo các hệ thống thi pháp: cốt truyện, nhân vật, không gian, thời gian. Cụ thể, bài viết tập trung phân tích các mô típ, nhân vật, không gian và thời gian. Về mô típ, tác giả phân tích ba mô típ chính: biến hình, chinh phục cái chết và kết duyên kỳ lạ. Mô típ biến hình, vốn xuất phát từ quan niệm vạn vật hữu linh, được thể hiện qua sự biến đổi giữa người và vật, thường là ma, tinh vật biến thành người với mục đích thỏa mãn mong muốn trần tục như tình yêu hoặc báo oán. Mô típ chinh phục cái chết, thể hiện qua sự trường sinh bất tử của các vị thần và khát vọng kéo dài tuổi thọ của con người, thường gắn liền với các vấn đề thế sự như tình yêu và dục vọng. Mô típ kết duyên kỳ lạ, phổ biến trong thần thoại, được thể hiện qua các mối tình của người với ma, tinh vật, nhưng thường không mang lại hạnh phúc lâu dài cho nhân vật, phản ánh tư duy xa lạ và sợ hãi của con người trước các nhân vật không phải là người. Về nhân vật, bài viết phân tích hai loại hình nhân vật chính: thần thánh và yêu ma. Các nhân vật thần thánh tuy vẫn giữ vai trò sáng tạo và vận hành vũ trụ nhưng đã được thêm vào nỗi lo của con người hiện đại. Các nhân vật yêu ma, bao gồm ma, tinh động vật, thực vật và đồ vật, được xây dựng với đầy đủ các khía cạnh ngoại hình, tính cách, tình cảm, tạo sự gần gũi và đồng cảm với người đọc.

Về không gian và thời gian, bài viết cho thấy sự đồng hiện của nhiều cõi không gian trong thần thoại, nhưng trong truyện hiện đại, không gian thiêng chủ yếu là các địa điểm như núi cao, rừng sâu, nhà hoang, nơi lực lượng siêu nhiên thường xuyên xuất hiện. Các không gian đời thường như trường thi, kĩ viện cũng có sự xuất hiện của các lực lượng siêu nhiên, tăng tính hư thực và thể hiện dấu ấn thành thị. Thời gian trong thần thoại thường là thời gian khởi nguyên, nhưng trong truyện hiện đại, thời gian thiêng chủ yếu là thời gian đêm, thời điểm nhân vật kỳ ảo xuất hiện để thực hiện mong muốn cá nhân. Bài viết kết luận rằng các truyện Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX là kết quả của bút pháp huyền thoại hóa và giải huyền thoại. Huyền thoại hóa là việc tái hiện các yếu tố huyền thoại trong tác phẩm văn học, còn giải huyền thoại là việc sử dụng các yếu tố huyền thoại để thể hiện tâm tư, tình cảm của con người hiện đại, thậm chí là lý giải từ góc độ khoa học. Kết quả là, các truyện ngắn giai đoạn này có hình thức mới mẻ, kỳ ảo, nhưng vẫn gần gũi với người đọc thông qua các vấn đề của cuộc sống đời thường.