Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội, chiến lược marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp và kết quả kinh doanh: nghiên cứu doanh nghiệp du lịch lữ hành tại TP.HCM

iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................................................ iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................................................... ix DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................................................... xi TÓM TẮT ........................................................................................................................................... xii ABSTRACT ....................................................................................................................................... xiv CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI................................................................................................... 1 1.1 Vấn đề nghiên cứu............................................................................................................................ 1 1.1.1 Bối cảnh lý thuyết.............................................................................................................. 1 1.1.1.1 Nghiên cứu về trách nhiệm xã hội trên thế giới và Việt Nam ................................ 1 1.1.1.2 Nghiên cứu về marketing xanh trên thế giới và Việt Nam ..................................... 4 1.1.1.3 Nghiên cứu về mối liên hệ giữa trách nhiệm xã hội, chiến lược marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp, kết quả kinh doanh .................................................................. 10 1.1.2 Bối cảnh thực tiễn........................................................................................................... 15 1.1.2.1 Lý do chọn nghiên cứu lĩnh vực du lịch lữ hành .................................................. 15 1.1.2.2 Vài nét về sự đóng góp của ngành du lịch lữ hành Việt Nam .............................. 16 1.1.3 Xác định khoảng trống nghiên cứu................................................................................. 18 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................................... 19 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 20 1.4 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................................ 20 1.5 Đóng góp mới của nghiên cứu........................................................................................................ 21 1.6 Kết cấu của luận án......................................................................................................................... 21 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ............................................ 23 2.1 Lý thuyết trách nhiệm xã hội ......................................................................................................... 23 2.1.1 Khái niệm trách nhiệm xã hội.......................................................................................... 23 2.1.2 Nội hàm của trách nhiệm xã hội ...................................................................................... 24 2.1.3 Lợi ích của doanh nghiệp khi thực hiện trách nhiệm xã hội............................................ 25 2.2 Lý thuyết các bên liên quan trong xu thế phát triển bền vững........................................................ 26 v 2.3 Lý thuyết marketing và mối quan hệ marketing .............................................................................29 2.4 Lý thuyết marketing xanh và hiện đại hóa sinh thái .......................................................................32 2.4.1 Khái niệm marketing xanh ...............................................................................................32 2.4.2 Sự khác biệt giữa marketing truyền thống và marketing xanh.........................................34 2.4.3 Lý do các doanh nghiệp thực hiện marketing xanh..........................................................34 2.4.4 Lợi ích và thách thức của marketing xanh .......................................................................36 2.4.5 Chiến lược marketing xanh ..............................................................................................38 2.4.6 Lý thuyết hiện đại hóa sinh thái .......................................................................................43 2.4.7 Trách nhiệm xã hội trong marketing ................................................................................44 2.4.8 Các bên liên quan trong marketing ..................................................................................45 2.5 Danh tiếng doanh nghiệp dưới góc độ chiến lược và các bên liên quan .........................................46 2.5.1 Khái niệm danh tiếng doanh nghiệp.................................................................................48 2.5.2 Sự khác nhau giữa bản sắc doanh nghiệp, hình ảnh doanh nghiệp và danh tiếng doanh nghiệp ...................................................................................................................................................48 2.5.3 Ảnh hưởng của danh tiếng doanh nghiệp.........................................................................49 2.6 Kết quả kinh doanh .........................................................................................................................50 2.6.1 Khái niệm kết quả kinh doanh .........................................................................................50 2.6.2 Khung đo lường kết quả kinh doanh ................................................................................51 2.6.3 Các yếu tố đo lường kết quả kinh doanh qua các nghiên cứu trước đây..........................53 2.7 Giả thuyết và mô hình nghiên cứu ..................................................................................................54 2.7.1 Các khái niệm nghiên cứu trong bối cảnh dịch vụ du lịch lữ hành ..................................54 2.7.1.1 Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .................................................................54 2.7.1.2 Chiến lược marketing xanh ..................................................................................56 2.7.1.3 Danh tiếng doanh nghiệp ......................................................................................58 2.7.1.4 Kết quả kinh doanh ...............................................................................................58 2.7.2 Mô hình nghiên cứu .........................................................................................................59 2.7.2.1 Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và danh tiếng doanh nghiệp...............................................................................................................................59 2.7.2.2 Mối quan hệ giữa chiến lược marketing xanh và danh tiếng doanh nghiệp ........60 2.7.2.3 Mối quan hệ giữa chiến lược marketing xanh và kết quả kinh doanh ..................61 2.7.2.4 Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và kết quả kinh doanh .61 2.7.2.5 Mối quan hệ giữa danh tiếng doanh nghiệp và kết quả kinh doanh .....................62 vi 2.7.2.6 Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và chiến lược marketing xanh .. 62 CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ........................................................................................ 65 3.1 Quy trình nghiên cứu...................................................................................................................... 65 3.2 Sự hình thành thang đo các khái niệm trong mô hình nghiên cứu ................................................. 71 3.2.1 Các thang đo gốc ............................................................................................................ 71 3.2.2 Điều chỉnh các thang đo ................................................................................................. 74 3.2.2.1 Thang đo trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.................................................. 74 3.2.2.2 Thang đo chiến lược marketing xanh................................................................... 76 3.2.2.3 Thang đo danh tiếng doanh nghiệp ...................................................................... 79 3.2.2.4 Thang đo kết quả kinh doanh ............................................................................... 80 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................................................... 83 4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu .................................................................................................................... 83 4.2 Kết quả nghiên cứu và thảo luận kết quả........................................................................................ 87 4.2.1 Kết quả hệ số Cronbach’s Alpha..................................................................................... 87 4.2.2 Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) .................................................................... 91 4.2.3 Kết quả phân tích nhân tố khẳng định (CFA).................................................................. 96 4.2.4 Kết quả phân tích mô hình hóa cấu trúc (SEM) .......................................................... 101 4.2.5 Kết quả kiểm định Bootstrap ....................................................................................... 104 4.2.6 Thảo luận kết quả nghiên cứu ở mô hình tổng thể ...................................................... 105 4.2.7 Phân tích cấu trúc đa nhóm và thảo luận kết quả .......................................................... 108 4.2.7.1 Kiểm định sự khác biệt theo đặc điểm loại hình kinh doanh chính.................... 108 4.2.7.2 Kiểm định sự khác biệt theo quy mô doanh nghiệp............................................ 112 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ...................................................................... 117 5.1 Kết luận ........................................................................................................................................ 117 5.2 Đóng góp của nghiên cứu............................................................................................................. 118 5.2.1 Đóng góp về lý thuyết .................................................................................................. 118 5.2.2 Đóng góp về phương pháp luận.................................................................................... 120 5.2.3 Đóng góp về mặt thực tiễn............................................................................................ 120 5.3 Hàm ý quản trị .............................................................................................................................. 121 5.3.1 Doanh nghiệp du lịch lữ hành cần thực hiện tốt trách nhiệm xã hội ............................ 121 5.3.2 Doanh nghiệp du lịch lữ hành cần hướng đến chiến lược marketing xanh .................. 123 5.3.3 Doanh nghiệp du lịch lữ hành cần chủ động xây dựng danh tiếng............................... 126 vii 5.3.4 Các doanh nghiệp du lịch lữ hành có loại hình kinh doanh khác nhau, quy mô khác nhau sẽ tập trung vào các yếu tố khác nhau....................................................................................128 5.4 Giới hạn của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ....................................................................129 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ.....................................................130 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................................131 PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BP: Business Performance – Kết quả kinh doanh CFA: Confirmatory Factor Analysis – Phân tích nhân tố khẳng định CR: Corporate Reputation – Danh tiếng doanh nghiệp CRA: Cronbach’s alpha – Hệ số Cronbach alpha CSR: Corporate Social Responsibility – Trách nhiệm xã hội EFA: Exploratory Factor Analysis – Phân tích nhân tố khám phá GDP: Gross Domestic Products - Tổng sản phẩm quốc nội GMS: Green marketing Strategy – Chiến lược marketing xanh GRDP: Gross Regional Domestic Product – Tổng sản phẩm trên địa bàn SEM: Structural Equation Modeling – Mô hình hóa cấu trúc tuyến tính TNHH: Trách nhiệm hữu hạn TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh UNESCO: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Bảng phân loại các nghiên cứu marketing xanh theo thời gian và lĩnh vực. 4 Bảng 1.2: Bảng tổng hợp nghiên cứu về marketing xanh ............................................. 6 Bảng 1.3: Tổng kết một số nghiên cứu liên quan......................................................... 11 Bảng 2.1: Lợi ích và thách thức của marketing xanh ................................................. 36 Bảng 2.2: Sự khác khác nhau giữa bản sắc doanh nghiệp, hình ảnh doanh nghiệp và danh tiếng doanh nghiệp.............................................................................................. 49 Bảng 2.3: Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu ........................................................... 64 Bảng 3.1: Tổng hợp các thang đo gốc ......................................................................... 71 Bảng 3.2:Thang đo Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ........................................ 75 Bảng 3.3:Thang đo Chiến lược marketing xanh ......................................................... 77 Bảng 3.4: Thang đo Danh tiếng doanh nghiệp............................................................ 80 Bảng 3.5: Thang đo Kết quả kinh doanh ..................................................................... 81 Bảng 4.1: Kết quả Cronbach’s Alpha - đánh giá độ tin cậy của thang đo.................. 88 Bảng 4.2: Kết quả EFA của nhân tố Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .............. 92 Bảng 4.3: Kết quả EFA của nhân tố Chiến lược marketing xanh ............................... 93 Bảng 4.4: Kết quả EFA của nhân tố Danh tiếng doanh nghiệp .................................. 95 Bảng 4.5: Kết quả EFA của nhân tố Kết quả kinh doanh............................................ 96 Bảng 4.6: Kết quả trọng số các nhân tố chuẩn hóa CFA ........................................... 99 Bảng 4.7: Hệ số tương quan giữa các nhân tố .......................................................... 100 Bảng 4.8: Hệ số tin cậy tổng hợp và tổng phương sai trích ...................................... 101 Bảng 4.9: Hệ số hồi quy chưa chuẩn hóa .................................................................. 103 x Bảng 4.10: Hệ số hồi quy đã chuẩn hóa .................................................................... 103 Bảng 4.11: Kết quả kiểm định Bootstrap ................................................................... 104 Bảng 4.12: Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo đặc điểm loại hình kinh doanh chính là tour du lịch nội địa..................................................... 109 Bảng 4.13: Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo đặc điểm loại hình kinh doanh chính là tour inbound.............................................................. 110 Bảng 4.14: Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo đặc điểm loại hình kinh doanh chính là tour outbound............................................................. 111 Bảng 4.15: Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo đặc điểm quy mô doanh nghiệp siêu nhỏ ................................................................................... 113 Bảng 4.16: Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo đặc điểm quy mô doanh nghiệp nhỏ .......................................................................................... 114 Bảng 4.17: Ước lượng mối quan hệ giữa các khái niệm trong mô hình theo đặc điểm quy mô doanh nghiệp vừa .......................................................................................... 115 Bảng 5.1: Thống kê giá trị trung bình nhân tố Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp .................................................................................................................................... 122 Bảng 5.2: Thống kê giá trị trung bình nhân tố Chiến lược marketing xanh.............. 125 Bảng 5.3: Thống kê giá trị trung bình nhân tố Danh tiếng doanh nghiệp................. 127 xi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Tháp trách nhiệm xã hội .............................................................................. 24 Hình 2.2: Sự khác biệt giữa marketing truyền thống và marketing xanh.................... 34 Hình 2.3: Tương tác của chiến lược, quản trị các vấn đề, danh tiếng và quản lý các bên liên quan....................................................................................................................... 47 Hình 2.4: Các bên liên quan trong ngành du lịch ....................................................... 55 Hình 2.5: Mô hình nghiên cứu lý thuyết ...................................................................... 63 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ................................................................................... 66 Hình 4.1: Đặc điểm mẫu khảo sát theo loại hình doanh nghiệp ................................. 85 Hình 4.2: Đặc điểm mẫu khảo sát theo loại hình kinh doanh chính ........................... 86 Hình 4.3: Đặc điểm mẫu khảo sát theo quy mô doanh nghiệp .................................... 87 Hình 4.4: Kết quả phân tích CFA các thang đo (đã chuẩn hóa) ................................. 98 Hình 4.5: Kết quả phân tích SEM (đã chuẩn hóa)..................................................... 102 xii TÓM TẮT Luận án thực hiện tổng quan lý thuyết và khảo lược các nghiên cứu trước cho thấy khoảng trống nghiên cứu là mối quan hệ tương quan giữa các nhân tố trách nhiệm xã hội, chiến lược marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp và kết quả kinh doanh. Bối cảnh thực tiễn về ngành dịch vụ du lịch ở Việt Nam cũng hoàn toàn cần thiết và phù hợp để nghiên cứu. Do đó tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài “Mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội, chiến lược marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp và kết quả kinh doanh: Nghiên cứu doanh nghiệp du lịch lữ hành tại TP. Hồ Chí Minh” Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu là đề xuất và kiểm định mô hình về mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, chiến lược marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp và kết quả kinh doanh, với trường hợp nghiên cứu là các doanh nghiệp dịch vụ du lịch lữ hành tại TP. Hồ Chí Minh. Phương pháp nghiên cứu của luận án là phương pháp hỗn hợp, được thực hiện tuần tự như sau: nghiên cứu định tính lần một thông qua phỏng vấn 10 chuyên gia nhằm xem xét tính cần thiết cho vấn đề nghiên cứu trong bối cảnh Việt Nam, điều chỉnh và bổ sung thang đo cho các khái niệm nghiên cứu; Nghiên cứu định lượng với cách thức khảo sát qua bảng câu hỏi. Mẫu được chọn theo nguyên tắc hạn ngạch (quota), với cỡ mẫu là 218 công ty du lịch lữ hành nhằm kiểm định mô hình nghiên cứu lý thuyết đề xuất; Nghiên cứu định tính lần hai thực hiện nhằm hỗ trợ luận giải các kết quả từ phân tích dữ liệu định lượng. Kết quả nghiên cứu đã xác định được các bên liên quan trong ngành du lịch gồm du khách, doanh nghiệp lữ hành, chính quyền địa phương và người dân địa phương. Mối quan hệ giữa các khái niệm nghiên cứu được khẳng định bao gồm: Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, chiến lược marketing xanh có tác động dương đến danh tiếng doanh nghiệp; Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được tìm thấy có tác động dương đến chiến lược marketing xanh; Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, chiến lược marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp đều có tác động dương đến kết quả kinh xiii doanh. Đồng thời đặc điểm của doanh nghiệp về loại hình kinh doanh chính và quy mô doanh nghiệp được xác định là có sự khác nhau trong mối quan hệ giữa các khái niệm nghiên cứu. Từ kết quả nghiên cứu, luận án đã đề xuất một số hàm ý quản trị cho các doanh nghiệp dịch vụ du lịch lữ hành tại Việt Nam. Tuy nhiên, các nghiên cứu tiếp theo có thể tiếp tục kiểm định trong các ngành dịch vụ khác để tổng quát hóa mô hình nghiên cứu hoặc mở rộng khảo sát ở các địa phương khác nhằm phát hiện những điểm khác nhau theo văn hóa, xã hội vùng miền của Việt Nam. Từ khóa: trách nhiệm xã hội, marketing xanh, danh tiếng doanh nghiệp, kết quả kinh doanh, lý thuyết các bên liên quan. xiv ABSTRACT The thesis conducted a theoretical overview and a review of previous studies showing that the research gap is the relationship between Corporate Social Responsibility, green marketing strategy, Corporate Reputation and Business Performance. Practical context of the tourism service sector in Vietnam is also absolutely necessary and suitable for research. Therefore, the author chose the topic "The relationship between Corporate Social Responsibility, green marketing strategy, Corporate Reputation and Business Performance: a case study of tourism companies in Ho Chi Minh City" The overall objective of the research is to put forth and test a model of the relationship between corporate social responsibility, green marketing strategy, corporate reputation and business performance, using the case study of tourism service sector in Ho Chi Minh City. Thesis methodology is a mixed method, performed sequentially as follows: Firstly, the author conducted the qualitative research method with in-depth interviews with 10 experts so as to consider the necessity of issue, adjust and supplement the scale for research concepts; Secondly, the quantitative research method was conducted by questionnaires. The sample was selected on the principle of quota, with a sample size of 218 tourism companies to test the proposed theoretical research model; Finally, qualitative research method was conducted for the second time to support interpretation of results from quantitative data analysis. The research result has identified tourism stakeholders including tourists, tourism companies, local authorities and local people. The relationship between the research concepts is found to include: Corporate social responsibility, green marketing strategy have a positive impact on corporate reputation; Corporate social responsibility has a positive impact on green marketing strategies; All corporate social responsibility, green xv marketing, and corporate reputation have a positive impact on business performance. Meanwhile, characteristics of tourism companies such as main types of tour and firm size are determined to have differences in the relationship between research concepts. From the research results, the thesis suggests some administration implications for tourism companies in Vietnam. However, further studies may continue to test in other service sectors to generalize the research model or expand the survey in other provinces to explore differences according to the regional cultures and societies of Vietnam. Keywords: Corporate social responsibility, green marketing, corporate reputation, business performance, stakeholder theory. 1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI 1.1. Vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Bối cảnh lý thuyết Trong những thập kỷ gần đây, bảo vệ môi trường là cụm từ được nhắc đến trong nhiều lĩnh vực, cả lý thuyết và thực tiễn. Điều này đã tạo ra nhiều áp lực buộc doanh nghiệp phải thay đổi cách thức vận hành để đảm bảo vừa đạt được các giá trị về môi trường, xã hội mà vẫn gia tăng được kết quả kinh doanh. Theo luận điểm dựa trên nguồn lực tự nhiên (natural-resource-based view), Gladwin (1993) cho rằng, khi áp lực môi trường gia tăng buộc các doanh nghiệp phải thực hiện các chiến lược mới, chúng sẽ là lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Từ đó, chiến lược marketing xanh được nhìn nhận như một chiến lược hữu ích, nó sẽ giúp doanh nghiệp điều chỉnh mục tiêu hoạt động và hướng đến môi trường nhằm đảm bảo sự mong đợi của khách hàng (Menon và Menon, 1997). Bên cạnh đó, cũng với áp lực của môi trường và xã hội, doanh nghiệp nhận thấy quá trình hoạt động của doanh nghiệp không chỉ là đạt được mục tiêu của doanh nghiệp mà còn phải cân bằng lợi ích của các bên liên quan, thực hiện trách nhiệm xã hội. Từ đây, đã mở ra nhu cầu nghiên cứu về trách nhiệm xã hội và marketing xanh trên cả phương diện lý thuyết và thực nghiệm để đáp ứng cho tiến trình phát triển của doanh nghiệp trong điều kiện đầy biến động của môi trường. Từ gợi mở này, luận án tiến hành xem xét tình hình nghiên cứu của trách nhiệm xã hội và marketing xanh trên thế giới và ở Việt Nam. 1.1.1.1. Nghiên cứu về trách nhiệm xã hội trên thế giới và Việt Nam Trách nhiệm xã hội được Bowen đưa ra khái niệm vào năm 1953 và đã thu hút sự quan tâm lớn của các học giả ở cả nghiên cứu lý thuyết và ứng dụng. Ngoài ý nghĩa thực hiện trách nhiệm với cộng đồng thì các doanh nghiệp nhận thấy, khi thực hiện trách nhiệm xã hội sẽ tạo dựng hình ảnh đẹp trong cộng đồng và nổi bật hơn các đối thủ cạnh tranh, từ đó có thể gia tăng kết quả kinh doanh. Đây có thể xem là động lực để 2 các doanh nghiệp thực hiện trách nhiệm xã hội. Chính vì vậy, nghiên cứu về mối quan hệ giữa trách nhiệm xã hội và kết quả hoạt động doanh nghiệp được tìm thấy trong nhiều nghiên cứu. Lindgreen và cộng sự (2009) đã khảo sát 441 doanh nghiệp Mỹ, cho thấy khi thực hiện trách nhiệm xã hội sẽ làm gia tăng doanh thu và lợi nhuận, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững. Kết luận trách nhiệm xã hội và kết quả tài chính có mối quan hệ cùng chiều được thể hiện trong nghiên cứu của Margolis và Waslsh (2003). Còn nghiên cứu của Qu (2009) đã khảo sát 143 khách sạn được xếp hạng ở Trung Quốc cho thấy trách nhiệm xã hội làm gia tăng kết quả kinh doanh của doanh nghiêp, kết quả này cũng được tìm thấy tương tự ở nghiên cứu của Moser và Martin (2012). Một nghiên cứu mang tính tổng hợp về trách nhiệm xã hội từ năm 1978 đến năm 2012 của Malik (2015) đã cho thấy có nhiều nghiên cứu đề cập đến mối quan hệ cùng chiều giữa việc công bố trách nhiệm xã hội với lợi nhuận của doanh nghiệp. Gần đây, nghiên cứu của Taghian và cộng sự (2015) cũng xác định “nhân viên” và “công chúng” là hai nhóm liên quan, có ảnh hưởng đến việc ra quyết định và thực hiện trách nhiệm xã hội. Nghiên cứu cho thấy mối quan hệ tích cực giữa trách nhiệm xã hội và danh tiếng của doanh nghiệp, đồng thời danh tiếng của doanh nghiệp có tác động tích cực đến thị phần nhưng lại không tác động đến lợi nhuận. Tuy nhiên, cũng có những nghiên cứu cho thấy trách nhiệm xã hội có tác động ngược chiều với kết quả kinh doanh (Vance, 1975) hoặc không có liên quan (Aupperle và cộng sự, 1985). Với các nghiên cứu nêu trên, trách nhiệm xã hội và kết quả kinh doanh đã được đề cập khá nhiều, tuy vậy, những nghiên cứu này thường tập trung ở các quốc gia phát triển. Đối với các quốc gia đang phát triển thì nghiên cứu về trách nhiệm xã hội còn rất ít (Le, 2013). Điều này mở ra một cơ hội cho các nhà nghiên cứu ở các nước đang phát triển tiếp tục thực hiện. Ở Việt Nam, nghiên cứu về trách nhiệm xã hội với hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng được nhiều tác giả quan tâm, có thể kể đến như nghiên cứu của Ho 3 và Yekini (2014) dựa trên báo cáo tài chính của 20 công ty Việt Nam trong vòng 3 năm, đã ghi nhận mối quan hệ khá khiêm tốn giữa trách nhiệm xã hội và kết quả tài chính của công ty tại Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu còn cho thấy mối quan hệ ngược chiều giữa mức độ nợ và mức độ thực hiện trách nhiệm xã hội. Tác giả Hoang (2015) cũng đã khảo sát 256 quản lý cấp cao của các doanh nghiệp ở Đồng bằng sông Cửu Long, kết quả cho thấy định hướng thị trường và trách nhiệm xã hội có tác động tích cực đến kết quả kinh doanh. Nghiên cứu cũng đề nghị có thể tiếp tục nghiên cứu trong các ngành công nghiệp cụ thể, đồng thời khám phá các yếu tố khác ngoài hai yếu tố trên trong tác động đến kết quả kinh doanh. Nghiên cứu của Nguyen (2016) đã khảo sát 274 người và cho kết quả là có 5 yếu tố thuộc trách nhiệm xã hội: trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm thiện nguyện, trách nhiệm môi trường có ảnh hưởng đến danh tiếng thương hiệu của doanh nghiệp. Cũng đề cập đến danh tiếng của doanh nghiệp và trách nghiệm xã hội còn có nghiên cứu của Phạm Xuân Lan và Nguyễn Ngọc Hiền (2016). Nghiên cứu đã khảo sát 383 khách hàng mua sữa bột trẻ em, kết quả cho thấy danh tiếng có tác động tích cực, trực tiếp đến nhận thức trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của khách hàng. Ngoài ra, niềm tin là trung gian một phần tác động của danh tiếng đến nhận thức trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của khách hàng, danh tiếng sẽ tạo ra và nuôi dưỡng niềm tin và từ đó khách hàng sẽ nhận thức các hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp theo chiều hướng tích cực. Cuối cùng niềm tin và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp có tác động tích cực đến ý định mua hàng của khách hàng. Nghiên cứu này cũng đề nghị nên nghiên cứu tiếp ở nhiều lĩnh vực khác và nên nghiên cứu các nhân tố tác động đến nhận thức trách nhiệm xã hội của khách hàng. Như vậy, trách nhiệm xã hội và kết quả kinh doanh rất cần được tiếp tục nghiên cứu trong các lĩnh vực khác nhau ở Việt Nam. 4 1.1.1.2. Nghiên cứu về marketing xanh trên thế giới và Việt Nam Trên 25 năm qua, marketing xanh nổi lên như một phát triển trong nhận thức cũng như hành động để doanh nghiệp cải thiện danh tiếng và kết quả hoạt động của mình. Nghiên cứu về marketing xanh đã được nhiều học giả thực hiện với nhiều chủ đề đa dạng. Một nghiên cứu tổng hợp có giá trị của Kumar (2016), thu thập được 161 bài nghiên cứu liên quan từ năm 1990 đến 2014, đã cho thấy tiến trình nghiên cứu chi tiết về bốn lĩnh vực của marketing xanh gồm Chiến lược marketing xanh, Chức năng của marketing xanh, Kết quả của marketing xanh và Định hướng sinh thái (phụ lục 10). Bảng 1.1: Bảng phân loại các nghiên cứu marketing xanh theo thời gian và lĩnh vực Tỷ lệ của nghiên cứu Thời gian Định hướng sinh thái Chiến lược marketing xanh Chức năng của marketing xanh Kết quả của marketing xanh 1990-1994 0,6% 1,2% 3,1% 0,6% 1995-1999 3,1% 6,8% 11,8% 1,2% 2000-2004 3,1% 5,0% 13,0% 3,7% 2004-2009 3,7% 5,6% 23,6% 4,3% 2010-2014 7,5% 9,9% 26,1% 9,9% 18% 28,5% 77,6% 19,7% Nguồn: Kumar (2016) Bảng 1.1 cho thấy tỷ lệ phân bổ nghiên cứu về bốn lĩnh vực của marketing xanh có 29 nghiên cứu (18%) về định hướng sinh thái, 46 nghiên cứu (28,5%) về chiến lược marketing xanh, 127 nghiên cứu (77,6%) về chức năng của marketing xanh và 32 nghiên cứu (19,7%) liên quan đến kết quả marketing xanh. Theo phân bố về mặt địa lý, 5 có 171 tác giả (48%) nghiên cứu cho các quốc gia ở Châu Âu, 107 tác giả (30%) nghiên cứu cho các quốc gia ở Bắc Mỹ, 45 tác giả (12,5%) nghiên cứu ở các nước Châu Á, 33 tác giả (9%) nghiên cứu các quốc gia ở Châu Úc và 2 tác giả (0,5%) nghiên cứu các quốc gia ở Châu Phi. Trong tổng số bài nghiên cứu thì nhiều nhất là của tác giả người Mỹ. Ở châu Á, mới chỉ có các tác giả người Trung Quốc nghiên cứu. Từ kết quả nghiên cứu của Kumar (2016) cho thấy các nghiên cứu ở lĩnh vực kết quả marketing xanh cho các nước đang phát triển ở khu vực châu Á còn ít và các hướng cần tiếp tục nghiên cứu như: năng lực marketing xanh và tác động của nó đến kết quả kinh doanh, sản phẩm xanh tạo ra giá trị thương hiệu xanh và giá trị kinh tế như thế nào, chiến lược marketing xanh đến kết quả kinh doanh phi tài chính. Bên cạnh đó, Roy và Barua (2016) đã tổng hợp các nghiên cứu về marketing xanh từ năm 1994 đến tháng 01 năm 2016, kết luận rằng nghiên cứu về chủ đề này có nhu cầu rất lớn. Qua gợi ý của Kumar (2016), luận án tìm hiểu tác động của marketing xanh đến kết quả kinh doanh. Bảng 1.2 đã tổng hợp 23 nghiên cứu về marketing xanh từ năm 2009 đến năm 2015 của Eneizen và cộng sự (2016) cùng với sự tổng hợp của cá nhân tác giả, cho thấy có rất ít nghiên cứu về chiến lược marketing xanh và kết quả kinh doanh. Hầu hết các nghiên cứu chỉ tập trung vào đối tượng khách hàng với các yếu tố như: sự hài lòng khách hàng, ý định mua sản phẩm xanh, hành vi thực sự mua sản phẩm xanh. Kết quả tổng hợp còn cho thấy phần lớn các nghiên cứu về marketing xanh được thực hiện ở các nước phát triển, chỉ một vài nghiên cứu được tiến hành ở các nước đang phát triển và cần nghiên cứu ở đối tượng doanh nghiệp, đặc biệt là tập trung vào kết quả kinh doanh. 6 Bảng 1.2: Bảng tổng hợp nghiên cứu về marketing xanh Tác giả/ Năm Mô tả nghiên cứu Lee (2009) Nghiên cứu sự khác biệt giới tính ở thanh thiếu niên Hồng Kông về thái độ với môi trường, sự quan tâm môi trường, nhận thức những vấn đề nghiêm trọng của môi trường, nhận thức trách nhiệm môi trường, chủ động bảo vệ môi trường và hành vi mua hàng xanh. Welling và Chavan (2010) Đánh giá tính khả thi của việc thực hiện marketing xanh của các doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ. Nghiên cứu ở Ấn Độ. Chen và Chai (2010) Nghiên cứu sự khác biệt giới tính trong thái độ với môi trường và các sản phẩm xanh, nghiên cứu mối quan hệ giữa thái độ với môi trường và sản phẩm xanh. Nghiên cứu ở Malaysia. EL Samen và cộng sự (2011) Phitthayaphinant và Nisssapa (2011) Rahbar và Wahid (2011) Rakhsha và Majidazar (2011) Chen và Chang (2012) Xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng marketing xanh giữa các nhà sản xuất công nghiệp. Nghiên cứu ở Jordan. Gia tăng hiểu biết về sự hài lòng của người tiêu dùng với marketing hỗn hợp của dầu diesel sinh học. Nghiên cứu ở Thái Lan. Đánh giá các công cụ marketing xanh ảnh hưởng đến hành vi mua thực tế của người tiêu dùng. Nghiên cứu ở Malaysia. Đánh giá ảnh hưởng của marketing xanh hỗn hợp đến sự hài lòng và lòng trung thành của khách hàng. Nghiên cứu ở Iran. Phát triển khung lý thuyết để khám phá sự ảnh hưởng của giá trị cảm nhận xanh và rủi ro nhận thức xanh với ý định mua hàng xanh. Thảo luận vai trò trung gian của niềm tin xanh. Nghiên cứu ở Đài Loan. 7 Tác giả/ Năm Mô tả nghiên cứu Ogunmokaun và cộng sự (2012) Rasyd và Hudrasyah (2012) Nghiên cứu sự khác biệt giữa các doanh nghiệp có mức độ cao thấp của marketing xanh đến kết quả kinh doanh. Nghiên cứu ở Úc. Xác định trình độ hiểu biết của người tiêu dùng liên quan đến sản phẩm xanh và động lực mua hàng của họ. Nghiên cứu ở Indonesia Chan (2013) Nghiên cứu nhận thức của các nhà quản lý khách sạn Hồng Kông đến chiến lược marketing xanh. Gopalakrishnan và Muruganandam (2013) Ko và cộng sự (2013) Kim và Periyya (2013) Lee và cộng sự (2013) Leonidou và cộng sự (2013A) Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc thích một sản phẩm xanh và xác định mức độ nhận thức về các sản phẩm xanh và tác động của chúng. Nghiên cứu ở Ấn Độ Khám phá mối quan hệ giữa marketing xanh, hình ảnh doanh nghiệp và ý định mua hàng bán lẻ từ quan điểm của người tiêu dùng. Nghiên cứu ở Hàn Quốc. Khám phá thương hiệu xanh của sản phẩm làm đẹp có thể ảnh hưởng đến hiệu quả thương hiệu từ quan điểm của khách hàng Malaysia, xem xét tác động của nhận thức thương hiệu xanh, hình ảnh thương hiệu, uy tín thương hiệu, cộng đồng thương hiệu và sự cam kết thương hiệu. Cung cấp khung khái niệm về các yếu tố của việc thực hiện xanh cho nhà hàng thức ăn nhanh. Nghiên cứu ở Malaysia. Ảnh hưởng marketing xanh 4Ps đến lợi thế cạnh tranh và kết quả kinh doanh. Nghiên cứu ở Anh. 8 Tác giả/ Năm Mô tả nghiên cứu Leonidou và cộng sự (2013B) Lin và cộng sự (2013) Sambasivan và cộng sự (2013) Phát triển mô hình các yếu tố tác động và kết quả của chiến lược marketing thân thiện với môi trường trong lĩnh vực khách sạn ở Hy Lạp. Xem xét nhu cầu của thị trường ảnh hưởng đến sự đổi mới sản phẩm xanh và kết quả kinh doanh. Nghiên cứu ở Việt Nam Nghiên cứu sự tác động của hoạt động chủ động với môi trường đến kết quả tài chính của doanh nghiệp. Nghiên cứu ở Malaysia. Rath (2013) Báo cáo những tiến bộ trong marketing xanh công nghiệp, đưa ra chuỗi cung ứng bền vững và sự tác động của chúng trong xây dựng thương hiệu công nghiệp. Nghiên cứu ở Châu Á. Rizwan và cộng sự (2013) Zhu và cộng sự (2014) Leonidou và cộng sự (2015) Moravcikova và cộng sự (2017) Ranjan và Kushwaha (2017) Khám phá ảnh hưởng của giá trị cảm nhận xanh, cảm nhận rủi ro và lòng tin đến ý định mua hàng. Nghiên cứu ở Pakistan. Nghiên cứu quá trình thúc đẩy ý định tiêu dùng sản phẩm xanh dẫn đến hành vi tiêu dùng sản phẩm xanh thực sự. Nghiên cứu ở Trung Quốc. Khám phá ảnh hưởng của chiến lược kinh doanh xanh đến lợi thế cạnh tranh và kết quả kinh doanh. Nghiên cứu ở Cyprus. Chứng minh mối quan hệ giữa việc thực hiện marketing xanh và vị thế cạnh tranh bền vững của công ty trên thị trường. Nghiên cứu lĩnh vực ô tô ở Slovakia. Khám phá mối quan hệ giữa hành vi mua hàng thực tế của người tiêu dùng và các công cụ marketing xanh. Nghiên cứu ở Ấn Độ.